Πριν από λίγες ημέρες, μία από τις προσωπικά αγαπημένες μου σελίδες στο facebook, οι Καλές Απόψεις, σελίδα που ειρωνεύεται όλες τις κοινοτυπίες που μπορεί να ακούσεις δεξιά και αριστερά, άλλαξε τη φωτογραφία του προφίλ της με το πρόσωπο του Σωτήρη Τσαφούλια. Tη λάτρεψα ακόμα περισσότερο, όπως λατρεύω τις σελίδες των οποίων η καλύτερη δημοσίευση είναι η αλλαγή φωτογραφίας προφίλ.
Ομολογώ ότι τη δουλειά του Σωτήρη Τσαφούλια δεν τη γνωρίζω καθόλου, καχύποπτος ων για οτιδήποτε θεωρείται «καλό για τα ελληνικά δεδομένα». Τον γνώρισα όμως πριν από 3 χρόνια. Πρώτα-πρώτα από τις παρεμβάσεις που έκανε την εποχή του ελληνικού #MeToo.
Τις είχα βρει από τότε «καλές» και πιάνοντας ένα εντυπωσιακό, για τα δεδομένα της εποχής, εύρος στη σκέψη του. Στον άξονα πάντα ενός συμπονετικού και όχι ακριβώς αναλυτικού λόγου. Δεν πειράζει. Δεν είναι δα ότι είχαμε και πολλούς από αυτούς.
Μπορεί κάποιος να προβληματίζεται από το γεγονός ότι ένας άνδρας ανέβηκε πάνω στο κύμα του #MeToo αλλά ΟΚ, υπάρχει η ανταπάντηση ότι μιλούσε για τον επαγγελματικό χώρο στον οποίο κινούνταν. Μέχρι εκεί, λοιπόν, όλα καλά. Από ένα σημείο και μετά όμως τα πράγματα άρχισαν να στραβώνουν.
Βλέπετε, κάπως τα ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης του απέδωσαν τον ρόλο του δημόσιου κήρυκα, χωρίς απαραίτητα να τον έχει αποζητήσει ο ίδιος. Στην εποχή της meme-οποίησης των πάντων, εκείνος (μαζί με κάποιους ακόμα) έγινε ο άνθρωπος από τα χείλη του οποίου κρεμόταν όλη η ελληνική κοινωνία. Επί παντός επιστητού.
Ο ρόλος του δημόσιου κήρυκα των πάντων
Επειδή, λοιπόν, ειδικά για την κυνική τηλεόραση οι άνθρωποι δεν προσκαλούνται ως πολυσχιδείς και πολύπλοκες προσωπικότητες αλλά επειδή λειτουργούν με συγκεκριμένο και στερεοτυπικό τρόπο, ο Τσαφούλιας προσκαλούνταν κυρίως για να πει τη φιλοσοφία του.
Για να είμαι ειλικρινής, ποτέ δεν έβρισκα ότι η φιλοσοφία αυτή είχε ιδιαίτερο βάθος. Αυτή τη φορά καχύποπτος για πράγματα που σκάνε ως τσιτάτα χωρίς κάποια ιδιαίτερη συγκρότηση πίσω τους.
Έτσι, έχοντας και ο ίδιος πάρει το σκήπτρο του κήρυκα, αναμασούσε κλισέ τα οποία αναδιαμόρφωνε με τέτοιον τρόπο ώστε να μοιάζουν αρεστά σε όλους ή τέλος πάντων σε όσους περισσότερους γινόταν. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν αφορά το δικό του διανοητικό εύρος αλλά μάλλον τον ρόλο του από το οποίον, εξάλλου, κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει. Είτε είναι ο Τσαφούλιας είτε είναι ο Μπουρντιέ.
Ο ρόλος του δημόσιου κήρυκα, βλέπετε, έχει πολύ συγκεκριμένα στεγανά. Το κοινό περιμένει από εσένα συγκεκριμένα πράγματα. Τα sites έχουν έτοιμο τον τίτλο τους «τα είπε όπως έπρεπε», «για ακόμα μία φορά έβαλε τα πράγματα στη θέση τους». Πολλές φορές χωρίς καν να έχουν διαβάσει τις δηλώσεις. Δεν έχει καμία σημασία τι είπε αλλά ότι είναι τύπος «που τα λέει σωστά». Τους άλλους τους βρίζουμε, αυτόν τον αγαπάμε. Εκείνος το ξέρει και το θρέφει.
Τα μοτίβα στον λόγο τους
Όσοι «τα λένε σωστά» έχουν συγκεκριμένα μοτίβα στους λόγους τους. Για παράδειγμα, είναι αδύνατο να ξεχωρίσεις πότε καταγγέλλουν και πότε αναλύουν μία κατάσταση. Τα πάντα λειτουργούν στον ίδιο ορίζοντα. Ταυτόχρονα, ψάχνουν γενικές και αφηρημένες έννοιες για να ρίξουν πάνω τους κάθε πρόβλημα που βασανίζει αυτή την χώρα και αυτόν τον πλανήτη.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα το αιώνιο «δεν υπάρχει παιδεία», που με εντυπωσιάζει πώς συνεχίζει να χρησιμοποιείται διαρκώς, λες και εξηγεί τίποτα ή ξεκλειδώνει καμία κρυφή πραγματικότητα. Σκεφτείτε οποιοδήποτε κοινωνικό πρόβλημα μπορεί να υπάρξει και αποδώστε το στην έλλειψη παιδείας. Ταιριάζει παντού.
Από εκεί και πέρα, εκτός της γενικολογίας, συνήθως υπάρχει ένα διαρκές παιχνίδι μεταξύ του α’ ενικού και του α’ πληθυντικού. Με το ένα φτιάχνει συλλογικές ευθύνες («αντί να βοηθάμε, βιντεοσκοπούμε», «δεν είμαστε καλοί γονείς»). Με το άλλο βγάζει τον εαυτό του εκτός κάδρου. Γίνεται παρατηρητής της κατάστασης και επομένως απομακρύνεται από αυτή.
Απόδοση συλλογικών ευθυνών
Ομολογουμένως, η απόδοση συλλογικών ευθυνών σε μία ολόκληρη κοινωνία είναι πράγμα ιδιαίτερα θελκτικό για «αυτούς που τα λένε σωστά». Δεν χρειάζεται να φτάσεις σε κανένα ιδιαίτερο βάθος, δεν χρειάζεται να ενοχλήσεις κάποιον πάρα πολύ ούτε φυσικά να αποδώσεις τα του Καίσαρος στον Καίσαρα. Όλοι μαζί φταίμε για όλα. Κάποιες φορές βέβαια αυτό μπορεί να γίνει τρομερά προβληματικό. Εδώ ένα παράδειγμα.
«Το δυστύχημα στα Τέμπη δεν ανέδειξε τίποτα άλλο από την παθογένεια και την ανικανότητα της ελληνικής Πολιτείας τα τελευταία 23 χρόνια. Το έγκλημα αυτό είναι συλλογικής ευθύνης», είπε σε μία συνέντευξή του στην ΕΡΤ. «Είναι μία στιγμή που πρέπει να κάνουμε όλοι την αυτοκριτική μας. Όποιος χρησιμοποίησε γνωστό για να σβήσει κλήση, για να βάλει το παιδί του κάπου καλά στον στρατό έχει ευθύνη», συνέχισε.
Συγγνώμη αλλά όσο ενοχικός και αν είμαι, δεν αναγνωρίζω καμία ευθύνη μου στο ξεχαρβάλωμα και την αδιαφορία του κράτους για τη ζωή των πολιτών του. Για την ακρίβεια, αναγνωρίζω μία προσπάθεια να μοιραστούν σε ίσα κομμάτια ευθύνες.
Και η καραμέλα του «φασιστικός»
Υπάρχει μία συγκεκριμένη υποκατηγορία για ανθρώπους που λένε με στόμφο κλισέ και γενικόλογα πράγματα. Η συγκεκριμένη υποκατηγορία τείνει να χρησιμοποιεί με τον ίδιο στόμφο τις λέξεις «φασίστας» ή «φασιστικός», σαν να μην έχει κανένα απολύτως ιστορικό και κοινωνικό περιεχόμενο. Σαν να μην είναι μία συγκεκριμένη και χρονικά τοποθετημένη ιδεολογία η οποία αιματοκύλησε τον πλανήτη τον προηγούμενο αιώνα. Σαν να μην βρίσκεται και αυτή τη στιγμή στην άλλη γωνία περιμένοντας.
Ακολουθώντας τον κανόνα που λέει ότι «αυτοί που τα λένε σωστά», κάποια στιγμή σταματάνε να τα λένε, ο Τσαφούλιας έπεσε πολλές φορές σε αυτή την παγίδα. «Οι πιο φασίστες είναι οι δημοκράτες», «οι δημοκράτες λένε τα πιο φασιστικά πράγματα» και φυσικά το υπέρτατο «δεν υπάρχει πιο φασιστικό σύνθημα από το Black Lives Matter», πράγμα που είπε σε πρόσφατη συνέντευξή του και που ομολογώ ότι διπλοτσέκαρα.
Θα ήθελα πολύ να ζω σε έναν πλανήτη που το «Black Lives Matter» είναι το πιο φασιστικό σύνθημα αλλά δυστυχώς αυτή τη στιγμή έχω σκεφτεί καποιά 500αριά πιο φασιστικά συνθήματα. Ναι, ξέρω, δεν το εννοούσε έτσι. Μήπως όμως αυτό θα ήταν ένα καλό δείγμα κάποιου που δεν προσέχει ιδιαίτερα τις λέξεις που εξαπολύει; Μήπως, για να πάω και εγώ στο α'πληθυντικό, να αρχίζαμε να διαλέγουμε πιο προσεκτικά τις λέξεις μας;
Αυτές οι πολύ προβληματικές δηλώσεις, ακολούθησαν και άλλες που είχαν προηγηθεί και αφορούσαν το #MeToo, την πολιτική ορθότητα, τον καπιταλισμό κτλ. Πέφτουν δε πάνω στις αντιφάσεις τους. Μεταφράζουν κατεστημένους λόγους με ένα περίβλημα ριζοσπαστικότητας. Σπάνια αυτό το κοκτέιλ έχει οδηγήσει σε κάτι καλό.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
