Οταν ο Εφιάλτης πρόδωσε τους 300 Σπαρτιάτες του Λεωνίδα και οι Πέρσες του Ξέρξη πέρασαν από τα «καταραμένα» για τους ίδιους στενά των Θερμοπυλών, η αντίστροφη μέτρηση για την Αθήνα είχε ξεκινήσει. Το Μαντείο των Δελφών είχε πει πως μόνο τα «Ξύλινα Τείχη» θα σώσουν τους κατοίκους της. Έτσι οι περισσότεροι εγκατέλειψαν την πόλη και κατευθύνθηκαν στην Αίγινα. Ο Θεμιστοκλής θεωρούσε πως «ξύλινα τείχη» ήταν ταπλοία και αποφάσισε πως όλοι θα έπρεπε να οπισθοχωρήσουν και να δώσουν την τελική μάχη στη θάλασσα. Κάποιοι άλλοι, ωστόσο, εκτίμησαν πως ο χρησμός ήταν κυριολεκτικός και πως τα ξύλινα τείχη ήταν τείχη που έπρεπε να χτιστούν γύρω από την Ακρόπολη η περιτοίχιση της οποίας, άλλωστε, τότε ήταν όντως ξύλινη. Εκεί θα έβρισκαν την προστασία που ζητούσαν. Όταν οι Πέρσες μπήκαν στην Αθήνα βρήκαν τους λίγους αυτούς κατοίκους της πόλης πίσω από ξύλινα τείχη στην Ακρόπολη. Έκαψαν την Αθήνα και τους σκότωσαν όλους.
Η πολυθρύλητη Ναυμαχία της Σαλαμίνας
Μετά την καταστροφή της Αθήνας και με τον Περσικό στόλο να έχει καταπλεύσει στον όρμο του Φαλήρου, οι Έλληνες έκαναν πολεμικό συμβούλιο στη Σαλαμίνα προκειμένου να αποφασίσουν που θα δώσουν τη μάχη με τους Πέρσες. Ο Θεμιστοκλής πίστευε ότι εάν οι μικρές ελληνικές δυνάμεις αγωνίζονταν σε ανοιχτή θάλασσα με τον τεράστιο σε όγκο περσικό στόλο δεν είχαν καμία ελπίδα, ενώ αντίθετα ήταν ιδανικό μέρος για τη ναυμαχία το στενό της Σαλαμίνας, όπου τα πολυάριθμα περσικά πλοία δεν θα μπορούσαν να αναπτυχθούν. Μαζί του συντάχθηκαν οι Μεγαρείς και οι Αιγινήτες. Αντίθετα, ο Σπαρτιάτης Ευρυβιάδης πρότεινε να δοθεί η ναυμαχία στον Ισθμό της Κορίνθου, με κυριότερο επιχείρημα ότι σε περίπτωση αποτυχίας θα μπορούσαν να καταφύγουν στο εσωτερικό της Πελοποννήσου και να συνεχίσουν από εκεί τον αγώνα. Μαζί του συντάχθηκαν και οι Κορίνθιοι.
Το πολεμικό συμβούλιο ήταν γεμάτο ένταση και βαριές κουβέντες. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, μάλιστα, σε μια από αυτές τις στιγμές έντασης ο Ευρυβιάδης σήκωσε τη ράβδο του για να χτυπήσει τον Θεμιστοκλή. Εκείνος, τότε, ατάραχος τον αποστόμωσε με το περίφημο: «Πάταξον μεν, άκουσον δε».
Με ένα τέχνασμα ο Θεμιστοκλής κατάφερε να επισπεύσει τη ναυμαχία και πέτυχε αυτή να γίνει στη Σαλαμίνα. Έστειλε ψεύτικο μήνυμα πως δήθεν θέλει να φύγει από τη Σαλαμίνα με κατεύθυνση προς τον Κορινθιακό Κόλπο και έτσι οι Πέρσες του έκλεισαν την έξοδο και τον «ανάγκασαν» να πολεμήσει εκεί που στην πραγματικότητα ήθελε ο πανέξυπνος αυτός πολιτικός και στρατηγός.
Οι Πέρσες παρέταξαν γύρω στα 1.200 πολεμικά πλοία, αν και νεώτερες πηγές τα υπολογίζουν από 600 έως 800, ενώ οι Έλληνες περίπου 371 τριήρεις, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο. Μια ημέρα σαν σήμερα, στις 22 Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ. (αν και κάποιοι μελετητές λένε πως η ναυμαχία έγινε στις 28 ή 29 Σεπτεμβρίου) οι δύο στόλοι βρέθηκαν ο ένας απέναντι στον άλλο. Ο Ξέρξης, βέβαιος για τη νίκη του, καθόταν σε χρυσό θρόνο πάνω στο όρος Αιγάλεω.
Οι σκηνές μάχης που ακολούθησαν ήταν φοβερές και τρομερές. Εκεί που οι Πέρσες νόμιζαν πως θα κάνουν έναν υγιεινό περίπατο βρέθηκαν μπροστά σε ένα απροσπέλαστο «ξύλινο τείχος». Ήδη από το μεσημέρι οι Έλληνες είχαν το πάνω χέρι. Μέχρι το βράδυ ο Περσικός στόλος είχε ηττηθεί κατά κράτος. Οι Έλληνες πανηγύρισαν μια περίλαμπρη νίκη, ενώ ο Ξέρξης, ντροπιασμένος από την ήττα, κατέφυγε με τα υπολείμματα του στόλου του στον Ελλήσποντο.
Τι ήταν η «λαβίδα» ανέμου που εγκλώβισε τον Περσικό στόλο
Πολλοί ιστορικοί λένε πως η Ναυμαχία της Σαλαμίνας και η έκβασή της θα μπορούσε να κρίνει την μετέπειτα πορεία του δυτικού πολιτισμού. Αν είχαν κερδίσει οι Πέρσες κανείς δεν μπορεί να ξέρει πως θα ήταν η κατάσταση σήμερα. Για τον λόγο αυτό η Ναυμαχία της Σαλαμίνας θεωρείται ως μια από τις σημαντικότερες στην ανθρώπινη Ιστορία και ως τέτοια συνεχίζει να αποτελεί αντικείμενο μελέτης αλλά και θαυμασμού.
Πριν δυο χρόνια, είδε το φως της δημοσιότητας μία νέα μελέτη του Κέντρου Ερεύνης Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών, με επικεφαλής τον Ακαδημαϊκό Καθηγητή Χρήστο Ζερεφό, έρχεται να υπογραμμίσει τη σημασία των κλιματολογικών συνθηκών στη νίκη των Ελλήνων κατά των Περσών. Η έρευνα δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Atmosphere, με τίτλο «Ο ρόλος του καιρού στη διάρκεια της ελληνο-περσικής Ναυμαχίας της Σαλαμίνας στο 480 π.Χ.», από τους Χρήστο Ζερεφό, Σταύρο Σολωμό, Δημήτρη Μελά, Γιάννη Καψομενάκη και Χρήστο Ρεπάπη.
Σύμφωνα με αυτή, λοιπόν, η επιλογή του σημείου της σύγκρουσης με τους Πέρσες στη Σαλαμίνα ήταν άριστα μελετημένη από τους αρχαίους Έλληνες και καθόλου τυχαία, καθώς βασιζόταν στη γνώση των τοπικών κλιματολογικών συνθηκών. Ο Θεμιστοκλής γνώριζε πολύ καλά τις κλιματολογικές συνθήκες και ιδιαίτερα τους ανέμους που έπνεαν στο στενό της Σαλαμίνας, προσαρμόζοντας τον στρατηγικό σχεδιασμό του ανάλογα, ώστε να επωφεληθούν οι Έλληνες από την ημερήσια διακύμανσή τους.
Τα επιστημονικά ευρήματα δείχνουν πως ο συνδυασμός ενός βορειοδυτικού ανέμου που έπνεε κατά τη διάρκεια της νύχτας, με τη θαλάσσια αύρα που σηκώθηκε μετά τις 10:00, σχημάτισε μία «λαβίδα» ανέμου, η οποία, όσο περνούσε η μέρα, εγκλώβισε τον περσικό στόλο στη Σαλαμίνα. Η κλιματολογική ανάλυση του ανεμολογικού πεδίου στην περιοχή όπου διεξήχθη η ναυμαχία βασίστηκε στις διαθέσιμες μετρήσεις των μετεωρολογικών σταθμών στην περιοχή, καθώς και σε δεδομένα των κλιματικών και μετεωρολογικών μοντέλων ERA5 και WRF για το χρονικό διάστημα 1960-2019, παράλληλα με τις ιστορικές μαρτυρίες από τις αρχαίες πηγές («Ιστορίαι» του Ηρόδοτου, «Πέρσαι» του Αισχύλου κ.ά.).
Όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα της έρευνας, οι κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν σήμερα στην περιοχή είναι παρόμοιες με αυτές που επικρατούσαν πριν από 2500 χρόνια. Η κυριότερη αιτία του μελτεμιού, που πνέει από βόρειες, γενικά, διευθύνσεις στο Αιγαίο κατά τη διάρκεια της θερμής περιόδου, είναι ο συνδυασμός του μουσωνικού χαμηλού, δηλαδή ενός θερμικού χαμηλού που δημιουργείται πάνω από την ευρύτερη περιοχή της Ινδικής Χερσονήσου, με τις υψηλές πιέσεις που επικρατούν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού πάνω από τα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη.
Ο παραπάνω συνδυασμός έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός ενισχυμένου βορείου ρεύματος στο Αιγαίο με την ονομασία «ετησίαι» (που σημαίνει «ετησίως επαναλαμβανόμενοι»). Οι εν λόγω κλιματολογικές συνθήκες περιγράφηκαν για πρώτη φορά από τον Αριστοτέλη στο βιβλίο του «Μετεωρολογικά». Σε τοπικό επίπεδο, η αποδυνάμωσή των μελτεμιών τον Σεπτέμβριο ευνοεί την επικράτηση μικρότερων συστημάτων κυκλοφορίας, όπως είναι οι θαλάσσιες αύρες (μπάτης-μπουκαδούρα). Ο περσικός στόλος έλαβε θέσεις μάχης στην ακτή της Αττικής (Αμφιάλη-Πέραμα) κατά τη διάρκεια της νύχτας. Ωστόσο, με το πρώτο φως της ημέρας τα ελληνικά πλοία, αντί να προσπαθήσουν να διαφύγουν, όπως περίμεναν οι Πέρσες, εμφανίστηκαν επίσης παρατεταγμένα σε σχηματισμό μάχης από την πλευρά της Σαλαμίνας.
Όταν ο περσικός στόλος κινήθηκε εναντίον του ελληνικού, τα ελληνικά πλοία κινήθηκαν ανάποδα, κωπηλατώντας συντεταγμένα μέχρι την ακτή της Σαλαμίνας. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, αυτός ο ελιγμός αποτελούσε μέρος του στρατηγικού σχεδίου του Θεμιστοκλή και αποσκοπούσε στο να παρασύρει τους Πέρσες βαθύτερα μέσα στο στενό και να καθυστερήσει τη σύγκρουση, περιμένοντας την αλλαγή του ανέμου. Πράγματι, μετά τις 10:00 ο άνεμος στράφηκε σε νοτιοδυτικό (θαλάσσια αύρα) και μόνο τότε ξεκίνησε η ελληνική αντεπίθεση.
Η θαλάσσια αύρα, σε συνδυασμό με τη στενότητα του διαύλου, αποδιοργάνωσε τον περσικό στόλο. Τα ψηλότερα περσικά πλοία ήταν πιο δύσκολο να κυβερνηθούν, καθώς στρέφονταν πλάγια από τον άνεμο και το κύμα, και έτσι έγιναν εύκολος στόχος για τα έμβολα των ελληνικών τριήρεων. Επιπλέον, η ισχυρή νοτιοανατολική αύρα δεν επέτρεψε στους Πέρσες να ανοίξουν πανιά για να υποχωρήσουν γρήγορα προς τον ανοιχτό Σαρωνικό Κόλπο και να μεταφέρουν εκεί τη σύγκρουση. Τελικά, ένα μεγάλο μέρος του περσικού στόλου χάθηκε, ενώ τα υπόλοιπα πλοία διέφυγαν προς τον Κόλπο του Φαλήρου κατά τις απογευματινές ώρες, όταν οι άνεμοι ολοκλήρωσαν τον καθημερινό κύκλο τους και γύρισαν ξανά σε βορειοδυτικούς.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
