Η σημερινή ημέρα είναι μια ιδιαίτερη ημέρα για τα Ελληνικά γράμματα. Είναι η ημέρα που θα κυκλοφορήσει «Ο Ανήφορος» το τελευταίο ανέκδοτο έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Είναι και η ημέρα που συμπληρώνονται 65 χρόνια από τότε που ο σπουδαίος κρητικός συγγραφέας έφυγε από τη ζωή. Ο δημιουργός του «Ζορμπα», του «Καπετάν Μιχάλη», του «Τελευταίου Πειρασμού», της «Ασκητικής» και τόσων άλλων ακόμα σπουδαίων έργων, παραμένει ζωντανός μέσα από το έργο του. «Ποτέ μην αναγνωρίσεις τα σύνορα του ανθρώπου! Να σπας τα σύνορα! Ν’ αρνιέσαι ό,τι θωρούν τα μάτια σου. Να πεθαίνεις και να λες: Θάνατος δεν υπάρχει» έγραφε ο ίδιος.
«Δε φοβούμαι τίποτα. Δεν ελπίζω τίποτα. Είμαι λέφτερος»
Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 1883 στο Ηράκλειο της τουρκοκρατούμενης τότε Κρήτης. Ο πατέρας του, ο καπετάν Μιχάλης, άνθρωπος σκληρός αλλά και δίκαιος ήθελε να τον κάνει δικηγόρο αλλά πρώτα τον μύησε στην αγάπη και στο δέος της λευτεριάς. Καταγόταν από τους Βαρβάρους, τη σημερινή Μυρτιά Ηρακλείου Κρήτης. Εκεί, σήμερα, στη μέση του χωριού δεσπόζει το Μουσείο του Νίκου Καζαντζάκη. Στο εξωτερικό του υπάρχει μια τεράστια φωτογραφία του συγγραφέα κάτω από την οποία γράφει: «Δεν υπάρχουν ιδέες, υπάρχουν μονάχα άνθρωποι που κουβαλούν τις ιδέες, κι αυτές παίρνουν το μπόι του ανθρώπου που τις κουβαλάει».
Θα ήταν λίγο άβολο να γράψει κάποιος απλά ένα καλό βιογραφικό σημείωμα για τον Καζαντζάκη. Θα ήταν λάθος. Πώς μπορούν, άλλωστε, όλα αυτά τα αξεπέραστα έργα, αυτή η σπουδαία πορεία να χωρέσει μέσα σε ένα κείμενο μερικών εκατοντάδων λέξεων; Αυτό που έχει σημασία να πούμε σήμερα είναι πως σε λίγες ώρες από τώρα οι άνθρωποι θα έχουν τη δυνατότητα να κρατήσουν στα χέρια τους το τελευταίο ανέκδοτο έργο του συγγραφέα. «Ο Ανήφορος» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διόπτρα. Είναι ένα κλασικό έργο που θέτει ερωτήματα που διαρκώς κατατρέχουν τον άνθρωπο, δεν αποτελεί απλώς μια πολύ μεγάλη λογοτεχνική στιγμή για τη χώρα μας αλλά και ένα πολιτιστικό γεγονός. Η δράση του εκτυλίσσεται αμέσως μετά τον πόλεμο, σε Κρήτη και Αγγλία. Ο Κοσμάς, έπειτα από απουσία είκοσι χρόνων και την ενεργή συμμετοχή του στον πόλεμο, επιστρέφει στην πατρίδα του, το Μεγάλο Κάστρο, μαζί με την Εβραία γυναίκα του, τη Νοεμή, η οποία κουβαλάει την πανανθρώπινη μνήμη του Ολοκαυτώματος, και μαζί της την ερώτηση για την αξία της ζωής. Έχουν περάσει μόλις μερικές μέρες από τον θάνατο του πατέρα του κι η Κρήτη μετράει τις πληγές της αναβιώνοντας προσωπικές ιστορίες θάρρους και πόνου. Ο άνθρωπος που βγαίνει από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ένας άνθρωπος που δεν μπορεί να στοχαστεί, ένας άνθρωπος που δεν έχει σωθεί, που κινδυνεύει, και ο Κοσμάς μεταβαίνει στη μεταπολεμική Αγγλία για να τον σώσει. Το προσωπικό κόστος της επιλογής του είναι τεράστιο. Όμως αυτό είναι το χρέος, αυτός είναι ο ανήφορος που όλοι πρέπει να διαβούμε.
Το δεύτερο στο οποίο θα πρέπει να σταθούμε είναι οτι το έργο αυτό κυκλοφορεί την ημέρα που συμπληρώνονται 65 χρόνια από το θάνατο του. Μια ημέρα σαν σήμερα, ο Νίκος Καζαντζάκης άφηνε την τελευταία του πνοή σε κλινική του Φράιμπουργκ. Χτυπημένος από τη λευχαιμία έδινε τη μάχη για να παραμείνει στη ζωή πολλά χρόνια αλλά δεν κατάφερε να βγει νικητής. Ίσως, πάλι, μέσα από το έργο του ο Καζαντζάκης να κατάφερε να νικήσει τον θάνατο. Να νικήσει τη φθορά, που τόσο φοβόταν, όπως γράφει στον «Ανήφορο». Οι Κρήτες θρήνησαν σα να έχασαν δικό τους άνθρωπο. Λίγες είναι οι περιπτώσεις που ολόκληρη η Κρήτη, χωρίς διαχωρισμούς βυθίστηκε στο πένθος. Στο θάνατο του Βενιζέλου, του Καζαντζάκη, του Ξυλούρη... Οι μαυροφορεμένοι κρητικοί δεν άφησαν κανένα περιθώριο αντίδρασης στα αισχρά «παιχνιδάκια» του τότε Αρχιεπισκόπου Αθηνών που θεώρησε ότι βρήκε την ευκαιρία να τιμωρήσει τον συγγραφέα του «Τελευταίου Πειρασμού». Ο Καζαντζάκης τιμήθηκε και θάφτηκε όπως ήθελε και όπως του άξιζε.
«Σκλάβοι γεννηθήκαμε και πολεμούμε όλη μας τη ζωή να γίνουμε ελεύτεροι»
Και μιας και αναφερθήκαμε στον «Τελευταίο Πειρασμό», εδώ είναι το τρίτο το οποίο θα πρέπει να σταθούμε. Υπάρχει ένας «αστικός μύθος» ο οποίος στην ουσία καλλιεργήθηκε από ακραίους εκκλησιαστικούς κύκλους και αναφέρει πως ο Νίκος Καζαντζάκης είχε αφορισθεί για τον «Πειρασμό». Υπάρχουν άνθρωποι που το πιστεύουν αυτό ακόμα και σήμερα. Αυτό, όμως, είναι ένα μέγα λάθος το οποίο πρέπει κάποια στιγμή να σβήσει γιατί αποτελεί προσβολή στη μνήμη του συγγραφέα. Ο Καζαντζάκης ουδέποτε αφορίστηκε. Είναι δεδομένο πως αυτό είναι κάτι που θα ήθελαν πολλοί μέσα στην Εκκλησία (επίσημη και ανεπίσημη) αλλά ποτέ δεν έγινε.
Στην πραγματικότητα η Εκκλησία της Ελλάδος, επίσημα ουδέποτε έθεσε θέμα αφορισμού του συγγραφέα. Αυτό που έγινε είναι να «ερευνήσει το θέμα», δημιουργώντας μια τριμελή επιτροπή που αποτελούταν από τον τότε Μητροπολίτη Κασσανδρείας Καλλίνικο και δύο καθηγητές της θεολογικής σχολής. Η επιτροπή κατέληξε στο πόρισμα πως δεν θα ήταν σωστό να καταφύγει η Εκκλησία στον αφορισμό του συγγραφέα αλλά θα έπρεπε να ζητήσει την απαγόρευση της κυκλοφορίας του βιβλίου γιατί «μπορεί οι αναγνώστες να μην καταλάβαιναν τους συμβολισμούς του και να το παρεξηγήσουν». Η αλήθεια είναι πως η επίσημη Εκκλησία βρέθηκε απελπιστικά μόνη και με την πλάτη στον τοίχο.
Πολλοί πολιτικοί αντέδρασαν έντονα στην προοπτική του αφορισμού. Ο νεαρός τότε βουλευτής Κωνσταντίνος Μητσοτάκης επέκρινε την «επιχειρούμενη δίωξη του πνεύματος». Ο δήμος Αθηναίων ζήτησε την αποτροπή οποιασδήποτε δίωξης των έργων του συγγραφέα ενώ οι δημοτικοί σύμβουλοι Θεσσαλονίκης χαρακτήρισαν την απαγόρευση «πλήγμα για τον πολιτισμό». Λέγεται πως ακόμα και η Φρειδερίκη είχε παρέμβει υπέρ του Καζαντζάκη. Το… τελικό «χτύπημα» ήρθε από τον Πατριάρχη Αθηναγόρα. Ο ιεράρχης δεν ήθελε ούτε καν να ακούσει για τα περί αφορισμού του Καζαντζάκη ενώ όταν πολλά χρόνια μετά πήγε επίσκεψη στην Κρήτη σε σχετική ερώτηση δημοσιογράφου απάντησε πως: «τα βιβλία του Καζαντζάκη κοσμούν την πατριαρχική βιβλιοθήκη»! Η δημοσιογράφος Ελένη Κατσουλάκη που έκανε έρευνα σχετικά με τον υποτιθέμενο αφορισμό του Καζαντζάκη έθεσε επίσημα το ερώτημα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Στις 13 Μάη του 2003 η επίσημη απάντηση από το Φανάρι ήταν πως πουθενά στα αρχεία δεν υπήρχε οποιοδήποτε έγγραφό που να αναφέρει οτι ο Καζαντζάκης αφορίστηκε.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
