Μετά το διπλωματικό φάουλ στο οποίο υπέπεσε ο Βρετανός πρωθυπουργός Ρίσι Σούνακ, άνοιξε για μια ακόμα φορά η κουβέντα για την επιστροφή στην Ελλάδα των Γλυπτών του Παρθενώνα που βρίσκονται «φυλακισμένα» στο βρετανικό μουσείο. Αν και, πλέον, η γνώμη των περισσότερων, ακόμα και μέσα στη Βρετανία, είναι πως τα Γλυπτά θα πρέπει να επιστρέψουν στην Αθήνα, υπάρχουν ακόμα κάποιοι αμετανόητοι λάτρεις της αρχαιοκαπηλίας που θεωρούν πως δεν πρέπει να επιστραφούν. Μόνιμη επωδός είναι πως ο γνωστός και μη εξαιρετέος Λόρδος Έλγιν είχε στα χέρια του ένα φιρμάνι από τον σουλτάνο που του επέτρεπε να αφαιρέσει τα Γλυπτά. Η Ελλάδα τότε βρισκόταν υπό Οθωμανική κυριαρχία και άρα ο σουλτάνος είχε κάθε δικαίωμα (!) να το κάνει αυτό. Πέρα από το παράλογο του πράγματος, τα τελευταία χρόνια επιστήμονες έχουν αποδείξει πως το περιβόητο φιρμάνι δεν υπήρξε ποτέ! Αυτό που υπήρξε ήταν μια.. άδεια για να επισκεφτούν οι συνεργάτες του Έλγιν την Οθωμανική Αυτοκρατορία!
Το ανύπαρκτο φιρμάνι που παρουσίασε ο αρχαιοκάπηλος Έλγιν
Ο Τόμας Μπρους, 7ος κόμης του Έλγκιν και 11ος κόμης του Κινκάρντιν (Thomas Bruce, 7th Earl of Elgin and 11th of Kincardine), όπως είναι το πλήρες όνομά του , αρχικά ήθελε να ακολουθήσει καριέρα στρατιωτικού (ίσως έτσι να είχε γλιτώσει και ο Παρθενώνας) αλλά τελικά γρήγορα στράφηκε στη διπλωματία. Πρώτα ως πρεσβευτής στις Βρυξέλλες (1790) και στις συνέχεια στο Βερολίνο (1795), κατά τη διάρκεια της πρώτης περιόδου του πολέμου κατά της Γαλλίας. Λίγο αργότερα τοποθετήθηκε έκτακτος πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη, λόγω της εκστρατείας του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, με οδηγίες να ασχοληθεί αποκλειστικά με πολιτικά ζητήματα. Εκείνη την εποχή παντρεύεται τη Μέρι Νέσμπιτ και της υπόσχεται ως γαμήλιο δώρο μια υπέροχη έπαυλη. Η αγάπη του για την ελληνική τέχνη και αρχιτεκτονική, οι οποίες την εποχή εκείνη βρίσκονται, όπως και καθετί ελληνικό, στο επίκεντρο της προσοχής, είναι ο λόγος που αποφασίζει να προσλάβει τον αρχιτέκτονα Thomas Harrison για να σχεδιάσει ένα αρχοντικό, το Broom Hall, σε κλασικό ελληνικό ύφος.
Η Μελίνα Μερκούρη, μιλώντας το 1986 στον Σύλλογο Φοιτητών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, την Oxford Union, περιγράφει γλαφυρά τη συνέχεια: «Ο αρχιτέκτονας του τού μιλάει για τα θαύματα της ελληνικής αρχιτεκτονικής και γλυπτικής και του λέει πως θα ήταν θαυμάσια ιδέα να κάνει αντίγραφα των πραγματικών έργων στην Αθήνα. "Θαυμάσιο, πράγματι"» λέει ο Έλγιν και αρχίζει να συγκροτεί μια ομάδα ανθρώπων που θα μπορούσαν να κάνουν αρχιτεκτονικά σχέδια, με επικεφαλής έναν ικανό ζωγράφο που δεν ήταν άλλος από τον Ιταλό Giovanni Lusieri. Εφημέριος της ομάδας ήταν ο αιδεσιμότατος Philip Hunt. Δεν θα μιλήσω με πολύ σεβασμό γι' αυτόν. Αν είχα να εξαιρέσω τον λόρδο Έλγιν, ο αρχιαπατεώνας στην υπόθεση, όπως τη βλέπω, ήταν ο αιδεσιμότατος Hunt».
Γίνεται εύκολα αντιληπτό, βέβαια, πως από την αρχή ο Έλγιν δεν σκεφτόταν τα αντίγραφα αλλά τα πραγματικά γλυπτά! Στα τέλη του 1799 ο Έλγιν έστειλε στην Αθήνα τον γραμματέα της πρεσβείας Hamilton μαζί με έξι καλλιτέχνες από την Ιταλία, τον ζωγράφο Λουζιέρι και τους αρχιτέκτονες Ιτάρ και Βαλέστρα, προκειμένου να καταγράψουν τα μνημεία της Ακρόπολης, να φτιάξουν τοπογραφικά σχέδια και εκμαγεία, ώστε να γίνει εφικτή η αφαίρεσή τους, όταν θα έπαιρναν σχετική άδεια από τους Τούρκους. Ο ομάδα του Ελγιν εργάστηκε στην Ακρόπολη για 9 μήνες.
Το 1801 ο Έλγιν κατόρθωσε να αποσπάσει επιστολή από τον καϊμακάμη Σεγούτ Αβδουλάχ, που εκείνη την περίοδο αντικαθιστούσε τον Μεγάλο Βεζύρη στην Κωνσταντινούπολη. Όπως είχε πει σε εκείνη την ομιλία της η Μελίνα Μερκούρη «το κείμενο του εγγράφου είναι μάλλον ύπουλα συντεταγμένο». Τι είναι αυτό το «ύπουλο»; Μέσα στο φιρμάνι ο Σουλτάνος αναφέρει πως «κανένας να μην αναμειχθεί με τα ικριώματα ή τα εργαλεία τους ούτε να τους εμποδίσει να πάρουν μερικά κομμάτια πέτρας με επιγραφές και γλυπτά (qualque pezzi di pietra)». Αυτό το «μερικά κομμάτια πέτρας με επιγραφές και γλυπτά» σήμαινε... τα πάντα!
Το ζήτημα, ωστόσο, είναι πως πρόσφατες ιστορικές έρευνες απέδειξαν πως ακόμα και αυτό το ύπουλο φιρμάνι του Σουλτάνου, δεν υπήρξε ποτέ. Η καθηγήτρια Ζεϊνέπ Αϊγκάν του Πανεπιστημίου Μιμάρ Σινάν και ο Ορχάν Σακίν, ειδικός στα οθωμανικά αρχεία, ανακοίνωσαν τον Μάρτιο του 2019 πως μετά από έρευνα διαπίστωσαν ότι δεν υπάρχει το περίφημο φιρμάνι, παρά μόνο μια επιστολή που τοποθετείται από τις 27 Ιουνίου έως τις 7 Ιουλίου 1801, με την οποία δίνεται άδεια για να επισκεφτούν οι συνεργάτες του Έλγιν την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
«Όλα τα φιρμάνια ήταν γραμμένα σε ένα ειδικό βιβλίο. Το περιεχόμενό τους ήταν επίσης γραμμένο σ' αυτό. Πρώτα απ' όλα, αυτό δεν ήταν φιρμάνι. Το φιρμάνι θα μπορούσε να υπογραφεί μόνο από τον Σουλτάνο, όχι από τον πασά. Υπήρχε μόνο άδεια για επίσκεψη» εξηγεί ο Ορχάν Σακίν. Ακόμα και αυτό το δίχως την παραμικρή αξία χαρτί που είχε στα χέρια του, ωστόσο, ο Έλγιν ήταν αρκετό και σε συνδυασμό με την επιρροή που είχε του επέτρεψε να κάνει ότι θέλει.
Από το 1801 έως το 1804 τα συνεργεία του Έλγιν δρούσαν στην Ακρόπολη, προκαλώντας σημαντικές ζημίες στα γλυπτά και το ίδιο το μνημείο, αποσπώντας και διαμελίζοντας ένα σημαντικό μέρος (περίπου το ήμισυ) από το σωζόμενο γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα, μαζί με ορισμένα αρχιτεκτονικά μέλη, όπως ένα κιονόκρανο κι ένα σπόνδυλο από κίονα. Οι αφαιρούμενες αρχαιότητες συσκευάζονταν σε κιβώτια και μεταφέρονταν δια θαλάσσης στην Αγγλία. Το 1802 φορτώθηκαν τα πρώτα 12 κιβώτια στο ιδιόκτητο ιστιοφόρο του Έλγιν «Μέντωρ». Το πλοίο, όμως, βυθίστηκε στον Αβλέμονα των Κυθήρων και χρειάστηκαν δύο χρόνια για την ανέλκυσή τους.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
