Ποια ηφαίστεια είναι ενεργά στην Ελλάδα και από ποτέ έχουν να εκραγούν

Τον φόβο και τον τρόμο σκορπίζουν εδώ και χιλιάδες χρόνια στο ανθρώπινο είδος οι ηφαιστειακές εκρήξεις. Οι τοιχογραφίες σε σπήλαια, οι αναφορές αρχαίων ιστορικών, αλλά και οι πρόσφατες εικόνες σε Ινδονησία και Ισλανδία επιβεβαιώνουν του λόγου το αληθές.

Την περασμένη Τρίτη ηφαίστειο στη βόρεια Ινδονησία εξερράγη με αποτέλεσμα εκατοντάδες κάτοικοι της περιοχής να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.

Το ηφαίστειο Ρουάνγκ, στο βορειοανατολικό τμήμα της Κελέβης, φτάνει σε ύψος τα 725 μέτρα. Η πρώτη έκρηξη σημειώθηκε στις 21:45 τοπική ώρα της Τρίτης και ακολούθησαν άλλες δύο τις πρώτες πρωινές ώρες της Τετάρτης.

Το ηφαίστειο Γκρένταβικ στην Ισλανδία εξερράγη για τέταρτη φορά από τον Δεκέμβριο το βράδυ του Σαββάτου 16 Μαρτίου, με αποτέλεσμα να εκτοξευτούν τόνοι στάχτης και λάβας.

Οι ισλανδικές αρχές προειδοποιούσαν για εβδομάδες ότι επίκειται η έκρηξη του ηφαιστείου που βρίσκεται νότια του Ρέικιαβικ. Ήταν η έβδομη έκρηξη του ηφαιστείου από το 2021.

Τα ηφαίστεια στην Ελλάδα

Τι συμβαίνει όμως στην Ελλάδα; Ποια είναι τα σημαντικότερα ηφαίστεια;

Μια αξιόλογη παρουσίαση του RACCE δίνει απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα.

Να σημειωθεί ότι το RACCE ήταν πρόγραμμα που χρηματοδοτήθηκε από την Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας το 2010, με πρωτοβουλία της ΕΕ και συντονίστηκε από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης.

Σύμφωνα λοιπόν με τη συγκεκριμένη παρουσίαση, η πιο πρόσφατη γεωλογικά ηφαιστειακή δραστηριότητα στην Ελλάδα άρχισε πριν από περίπου 5 εκατομμύρια χρόνια και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.

Τα παλαιότερα ηφαιστειακά γεγονότα αυτής της περιόδου συνέβησαν στο Σουσάκι, στην Αίγινα και στον Πόρο.

Να σημειωθεί ότι τα πιο πρόσφατα ηφαιστειακά κέντρα δημιουργήθηκαν στα Μέθανα, στη Σαντορίνη και στη Νίσυρο (περίπου 1 εκατ. έτη).

Τα ενεργά ηφαίστεια της Ελλάδας σχηματίζουν το «Ηφαιστειακό Τόξο του Νοτίου Αιγαίου». Πρόκειται για μια ηφαιστειακή ζώνη με μήκος 500 χιλιόμετρα και πλάτος 20 – 40 χιλιόμετρα.

Επίσης, η κίνηση της αφρικανικής λιθοσφαιρικής πλάκας προς τον βορρά και η υποβύθισή της κάτω από τον υποπλάκα του Αιγαίου οδηγεία στην τήξη της πρώτης, την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων μάγματος και το σχηματισμό της ηφαιστειακής ζώνης πάνω στη δεύτερη, παράλληλα με τη ζώνη υποβύθισης.

Τα πιο σημαντικά ελληνικά ηφαίστεια:

Σουσάκι

Σήμερα είναι αδρανές, αλλά με έντονη υδροθερμική δραστηριότητα. Το ηφαίστειο στο Σουσάκι περιλαμβάνει μια περιοχή 2-4 ηφαιστειακών κέντρων που ενεργοποιήθηκαν πριν από 2 εκατομμύρια έτη. Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι θερμές πηγές στο Λουτράκι συνδέονται με τις διεργασίες στον μαγματικό θάλαμο του ηφαιστείου στο Σουσάκι.

Αίγινα

Το μεγαλύτερο τμήμα του νησιού αποτελείται από ηφαιστεικά πετρώματα, τα οποία είναι μάλιστα τα παλαιότερα του ηφαιστειακού τόξο του Νοτίου Αιγαίου, καθώς η ηλικία τους υπολογίζεται σε 3,87 με 4,4 εκατομμύρια έτη. Το ηφαίστειο δεν έχει δείξει εκρηκτική δραστηριότητα και θεωρείται αδρανές.

Μέθανα

Στη μικρή χερσόνησο των Μεθάνων έχουν βρεθεί ίχνη πάνω από 30 ηφαιστείων. Υπολογίζεται, δε, ότι η δραστηριότητά τους άρχισε πριν από περίπου 1,5 εκατ. έτη. Μία έκρηξη γύρω στο 230 π.Χ. περιγράφηκε μάλιστα από συγγραφείς της αρχαιότητας, συμπεριλαμβανομένου του Παυσανία και του Οβίδιου.

Η πιο πρόσφατη έκρηξη συνέβη πριν από 300 χρόνια, εντός της θάλασσας. Επιπλέον, η ηφαιστειακή δραστηριότητα έχει οδηγήσει σε έντονη υδροθερμική δραστηριότητα, που αξιοποιείται στη λουτρόπολη των Μεθάνων.

Μήλος

Η πιο πρόσφατη μεγάλη έκρηξη σημειώθηκε περίπου πριν από 90.000 χρόνια. Σήμερα, ατμός και ηφαιστειακά αέρια απελευθερώνονται στις φουμαρόλες (ηφαιστειογενής περιοχή) και τις θερμές πηγές του νησιού.

Συχνά παρατηρείται ξαφνική απελευθέρωση υδροθερμικών υγρών, συνήθως κατά τη διάρκεια σεισμών. Λάσπη, πετρώματα και αέρια εκτοξεύονται κατακόρυφα και σχηματίζουν μικρούς κρατήρες, ένα τυπικό χαρακτηριστικό του τοπίου στη Μήλο.

Χριστιανά

Πρόκειται για ένα μικρό ηφαιστειακό νησί που βρίσκεται νοτιοδυτικά της Σαντορίνης.

Σαντορίνη

Το πιο γνωστό ελληνικό ηφαίστειο άρχισε τη δραστηριότητά του πριν από περίπου 400.000 χρόνια. Έκτοτε, ο κύκλος σχηματισμού-κατάρρευσης του ηφαιστείου έχει επαναληφθεί 12 φορές.

Η πιο πρόσφατη εκρηξιγενής περίοδος παρατηρήθηκε το διάστημα 1939 – 1941 και το 1950. Με αυτόν τον τρόπο προέκυψε άλλωστε η σημερινή μορφή που έχει το νησάκι της Νέας Καμένης, στο κέντρο της καλντέρας, που σχηματίστηκε κατά τη διάρκεια της Μινωικής έκρηξης το 1613 π.Χ.

Ο χαρακτήρας της πρόσφατης δραστηριότητας του συγκεκριμένου ηφαιστείου χαρακτηρίζεται ήπιος και δεν δημιουργεί προβλήματα στους κατοίκους και στους επισκέπτες του νησιού.

Κολούμπο

Πρόκειται για υποθαλάσσιο ηφαίστειο που βρίσκεται 7 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Σαντορίνης. Εντοπίστηκε μετά από μία τεράστια έκρηξη στις 27 Σεπτεμβρίου 1650. Ήταν η μεγαλύτερη έκρηξη της περασμένης χιλιετίας στην Ανατολική Μεσόγειο και είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 70 ατόμων στην Σαντορίνη.

Σήμερα ο κρατήρας βρίσκεται 18 μέτρα κάτω από τη στάθμη της θάλασσας και συνδέεται με έντονη υδροθερμική δραστηριότητα.

Κως

Η ηφαιστειακή του δραστηριότητα άρχισε πριν από περίπου 3,4 εκατομμύρια χρόνια, όταν σχηματίστηκε μεγάλο τμήμα του νησιού και διακόπηκε πριν από 161.000 χρόνια. Τότε, υπολογίζεται ότι μια τεράστια έκρηξη απελευθέρωσε μεγάλες ποσότητες ηφαιστειακής τέφρας.

Γυαλί

Είναι μικρό ηφαίστειο που δημιουργήθηκε πρόσφατα μετά τη διακοπή της δραστηριότητας του ηφαιστείου της Κω. Να σημειωθεί ότι δεν υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες για εκρήξεις. Οι πιο πρόσφατοι σχηματισμοί ελαφρόπετρας εντοπίστηκαν πάνω από εδάφη που περιέχουν κεραμικά και νεολιθικά είδη τέχνης από οψιδιανό.

Νίσυρος

Η πιο πρόσφατη μεγάλη έκρηξη σημειώθηκε πριν από 35-40 χιλιάδες χρόνια και δημιούργησε μια τεράστια καλντέρα (εδαφική κοιλότητα) στο κέντρο του νησιού.

Οι υδροθερμικές εκρήξεις κατά τα τελευταία 5.000 χρόνια έχουν προκαλέσει τη δημιουργία πέντε μικρών κρατήρων μέσα στην καλντέρα.

Η πιο πρόσφατη ηφαιστειακή έκρηξη σημειώθηκε το 1888 και οι τελευταίες υδροθερμικές εκρήξεις κατά την περίοδο 1871-1873 και το 1887.