Ήταν 24 Δεκεμβρίου του 1818 όταν ο Φραντς Γιόζεφ Γκρούμπερ συνέθεσε το τραγούδι «Silent Night (Άγια Νύχτα)». Την επόμενη ημέρα το παρουσίασε στο κοινό και από τότε κέρδισε μια θέση στην αθανασία. Και αυτός. Και το τραγούδι του. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1843, και πάλι στις 24 Δεκεμβρίου, στήνεται για πρώτη φορά σε ελληνικό σπίτι χριστουγεννιάτικο δέντρο. Είναι το σπίτι του Ιωάννη Παπαρρηγόπουλου από τη Νάξο, γενικού Προξένου της Ρωσίας στην Αθήνα!
«Άγια Νύχτα σε προσμένουν...»
Οι νύχτες των Χριστουγέννων με το κρύο έξω και τη ζέστη μέσα, δίπλα στο χριστουγεννιάτικο δέντρο ή στο οικογενειακό τραπέζι, έχουν το δικό τους «soundtrack». Μεγάλοι συνθέτες, άνθρωποι που άφησαν το στίγμα τους στην παγκόσμια μουσική κληρονομιά το έχουν αποθεώσει. Ο Βέρντι, ο Βάγκνερ, ο Πουτσίνι και άλλοι, το αναγνώρισαν ως ένα βαθιά θρησκευτικό τραγούδι, με μια παράξενη δύναμη που φτάνει κατευθείαν στις καρδιές των ανθρώπων. Δημιουργός του είναι ο Φραντς Γιόζεφ Γκρούμπερ, ωστόσο, κατά καιρούς η πατρότητα του τραγουδιού αυτού έχει αποδοθεί σε συνθέτες με σπάνιο ταλέντο. Ίσως εξαιτίας της σπάνιας ομορφιάς του. Ο Μότσαρτ, ο Χάιντν και ο Μπετόβεν είναι κάποιοι από αυτούς που θεωρήθηκαν δημιουργοί της Άγιας Νύχτας!
Δημιουργός του, ωστόσο, αποδείχθηκε πως είναι ο Αυστριακός Φραντς Γιόζεφ Γκρούμπερ ο οποίος αφού σπούδασε επέστρεψε στο χωριό του στα βόρεια της χώρας όπου δούλεψε ως δάσκαλος και οργανίστας στην τοπική εκκλησία. Την ίδια περίοδο ήταν οργανίστας και χοράρχης στο ναό του Αγίου Νικολάου στο γειτονικό χωριό Όμπερντορφ, όπου και πρωτοπαρουσίασε την Άγια Νύχτα, σε στίχους του ιερέα Γιόζεφ Μορ, μια ημέρα σαν σήμερα, την παραμονή των Χριστουγέννων του 1818.
Η αλήθεια είναι πως ο ιερέας Μορ είχε γράψει τους στίχους δυο χρόνια νωρίτερα, ωστόσο, δεν έβρισκε την κατάλληλη μουσική για να τους ντύσει. Η συνάντηση με τον Φραντς Γιόζεφ Γκρούμπερ ήταν καθοριστική.
Ο Φραντς Γιόζεφ Γκρούμπερ συνέθεσε τη μουσική και στην πρώτη παρουσίαση του τραγουδιού συνόδευσε τη χορωδία με την κιθάρα του αφού, σύμφωνα με την παράδοση, το εκκλησιαστικό όργανο του ναού δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στη χριστουγεννιάτικη λειτουργία, καθώς τα ποντίκια είχαν... φάει κάποια από τα εξαρτήματά του!
Τα επόμενα χρόνια, ο Γκρούμπερ έγραψε παραλλαγές της Άγιας Νύχτας για εκκλησιαστικό όργανο και για εκκλησιαστικό όργανο και ορχήστρα, ενώ ενορχήστρωσε διάφορα κάλαντα και λειτουργίες, που παίζονται και σήμερα στις εκκλησίες της Αυστρίας.
Η απόλυτη επιβεβαίωση για το ποιος έγραψε το συγκεκριμένο τραγούδι, όσο κι αν μοιάζει απίθανο, ήρθε μόλις το 1995! Τότε ανακαλύφθηκε μία παρτιτούρα που ανήκε στον Μορ, με τον Γκρούμπερ να υπογράφει τη σύνθεση. Σύμφωνα με αυτή την παρτιτούρα, βέβαια, προκύπτει μια άλλη ιστορία όπου στίχοι και μουσικοί φαίνεται να γράφτηκαν μαζί, το 1816.
Ένας άλλος... αστικός μύθος για την Άγια Νύχτα, αναφέρει πως το τραγούδι ακούστηκε εκείνη την παραμονή Χριστουγέννων και μετά ξεχάστηκε. Το 1825 ένα επισκευαστής εκκλησιαστικών οργάνων ανακάλυψε την παρτιτούρα και «ξαναζωντάνεψε» το τραγούδι.
Το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο στην Ελλάδα
Σύμφωνα με ερευνητές το πρώτο στολισμένο δένδρο εμφανίστηκε στη Γερμανία το 1539 και τα πρώτα στολίδια ήταν συσκευασμένα φαγητά ή είδη ρουχισμού ή άλλα χρήσιμα είδη, που στο πέρασμα των χρόνων και με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου εξελίχθηκαν μόνο σε διακοσμητικά αντικείμενα. Κατά την παράδοση ο πρώτος που στόλισε δέντρο ήταν ο Μαρτίνος Λούθηρος.
Άλλο, όμως, το στολισμένο χριστουγεννιάτικο δέντρο και άλλο το στολισμένο και φωταγωγημένο χριστουγεννιάτικο δέντρο. Αυτό είναι άλλη ιστορία και θα πρέπει να «τηλεμεταφερθούμε» στο 1880 όταν ο τότε κυβερνήτης της Νέας Υόρκης πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στο εργαστήριο του Τόμας Έντισον στο Μένλο Πάρκ. Ο σπουδαίος εφευρέτης, προκειμένου να δώσει μια πιο... πανηγυρική και εορταστική αίσθηση, φωταγώγησε το δρόμο από τον σταθμό του τρένου (εκεί δηλαδή που θα έφτανε ο κυβερνήτης της Νέας Υόρκης) μέχρι και το εργαστήριο του. Τοποθετεί κατά μήκος της διαδρομής, λοιπόν, 290 λάμπες.
Όλοι εντυπωσιάστηκαν από το θέαμα. Εντυπωσιάστηκε ακόμα και ο ίδιος ο Έντισον που σκέφτηκε πως αυτή η πανηγυρική και εορταστική αίσθηση που δημιούργησε ο φωταγωγημένος δρόμος θα ταίριαζε στα Χριστούγεννα! Το συζήτησε με τους συνεργάτες του στην εταιρεία Edison's Illumination Company και αφού τους εξήγησε το τι ήθελε ανέθεσε τη δουλειά στον Έντουαρντ Χ. Τζόνσον ο οποίος άρχισε να δουλεύει πάνω στο καινούργιο project. Τελικά τον Δεκέμβριο του 1882 το έργο ολοκληρώθηκε. Στις 22 Δεκεμβρίου, ο Έντουαρντ Χ. Τζόνσον ένωσε 80 κόκκινες, λευκές και μπλε λάμπες και τις τύλιξε γύρω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο του το οποίο όχι απλά φωτίστηκε αλλά περιστρεφόταν κιόλας!
Αυτός που πραγματικά έδωσε ώθηση στο στόλισμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου με λαμπιόνια ήταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Γκρόβερ Κλίβελαντ ο οποίος ζήτησε να φωτιστεί το χριστουγεννιάτικο δέντρο του Λευκού Οίκου.
Και πάλι, όμως, το να φωταγωγεί κάποιος το χριστουγεννιάτικο δέντρο του ήταν μια πολυτέλεια δεδομένου πως ήταν ένα... ακριβό σπορ! Είναι ενδεικτικό πως το 1903 η General Electric έγινε η πρώτη εταιρεία που πουλούσε έτοιμο το σετ με τα φωτάκια και τότε έπεσε κάπως η τιμή. Μέχρι τότε το κόστος, σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής, μπορεί να έφτανε ακόμα και τα 2.000 δολάρια με σημερινές τιμές!
Έπρεπε τελικά να φτάσουμε στο 1917 για να γίνουν τα χριστουγεννιάτικα φωτάκια κάτι προσιτό για όλους. Υπεύθυνος για αυτό ήταν ο Άλμπερτ Σαντάκκα που είδε μέλλον και... λεφτά σε αυτή την επιχειρηματική δραστηριότητα. Έφηβος ακόμα πρότεινε σε μια εταιρεία φωτιστικών να φτιάξουν μια φθηνή σειρά από λαμπάκια για τα χριστουγεννιάτικα δέντρα. Η ιδέα του πέτυχε και έτσι το 1920 μαζί με τα αδέρφια του έφτιαξαν τη NOMA Electric Co. η οποία κυριάρχησε στην αμερικανική αγορά μέχρι και τη δεκαετία του 1960!
Και ενώ όλα αυτά συνέβαιναν στο εξωτερικό στην Ελλάδα Χριστούγεννα σήμαιναν καραβάκι και όχι έλατο. Καραβάκι γιατί εκείνα τα χρόνια η ζωή του Έλληνα σε μεγάλο βαθμό ήταν απόλυτα συνδεδεμένη με τη θάλασσα. Οι ναυτικοί ήταν πολλοί. Πατεράδες, σύζυγοι, γιοι. Δύσκολα θα υπήρχε σπίτι χωρίς μια άδεια καρέκλα, χωρίς την προσμονή της επιστροφής, χωρίς την ελπίδα πως αυτή θα γίνει με υγεία και ασφάλεια. Το δέντρο ήταν μακρινό, το καραβάκι πιο κοντινό. Πιο οικείο και σίγουρα πιο συμβολικό.
Το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου εισήχθη στην Ελλάδα επί Βαυαροκρατίας, όταν τα Χριστούγεννα του 1834 στολίστηκε με δέντρο η κατοικία του Όθωνα στο Ναύπλιο και συνεχίστηκε τα επόμενα χρόνια στο παλάτι των Αθηνών. Το έθιμο, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ευρώπη, άργησε να εξαπλωθεί στη χώρα μας. Μόλις τη δεκαετία του '30 κάποια αστικά σπίτια άρχισαν να στολίζουν χριστουγεννιάτικο δέντρο, ενώ μεταπολεμικά το έθιμο διαδόθηκε ταχύτατα τόσο στις πόλεις όσο και στην ύπαιθρο χώρα. Μια προσπάθεια να αντικατασταθεί το χριστουγεννιάτικο δέντρο με το ελληνοπρεπέστατο καραβάκι στα μέσα της δεκαετίας του εβδομήντα δεν ευοδώθηκε.
Μια ημέρα σαν σήμερα, στις 24 Δεκεμβρίου 1843 στήθηκε για πρώτη φορά χριστουγεννιάτικο δέντρο σε ελληνικό σπίτι και συγκεκριμένα στο αρχοντικό του Ναξιώτη Ιωάννη Παπαρρηγόπουλου, γενικού Προξένου της Ρωσίας στην Αθήνα. Το σπίτι βρισκόταν (και βρίσκεται ακόμα) στην οδό Κυδαθηναίων 27, στην Πλάκα. Είναι ένα τριώοροφο νεοκλασικό που όλοι το θαυμάζουν αλλά λίγοι γνωρίζουν την ιστορία του.
Ο Παπαρρηγόπουλος στόλισε το δέντρο για να κάνει εντύπωση αλλά μάλλον είχε τ' αντίθετα αποτελέσματα. Οι μεν Βαυαροί αξιωματούχοι που το είδαν δεν εντυπωσιάστηκαν αφού για εκείνους ήταν κάτι συνηθισμένο, ενώ οι Έλληνες δεν το είδαν με καθόλου καλό μάτι. Υπάρχουν, μάλιστα, και κάποιες ιστορικές αναφορές, σύμφωνα με τις οποίες ο πρόξενος (που στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία) κάλεσε στο σπίτι του τον στρατηγό Μακρυγιάννη. Όταν εκείνος ανέβηκε τη σκάλα του αρχοντόσπιτου και κατευθύνθηκε προς τη μεγάλη αίθουσα, βλέποντας το πανύψηλο δέντρο κούνησε το κεφάλι του και είπε στον Παπαρρηγόπουλο: «Ωραίο είναι κυρ’ Γιάννη. Και του χρόνου να είμαστε καλά. Αλλά τα δέντρα μου εγώ δεν τ’ αφήνω να φυτρώσουν μέσα στην κάμαρα! Μόνο… τ’ άρματά μου φυτρώνουν εκεί»!
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
